การสะสมพันธุ์​กล้วยแปลกๆหรือพันธุ์​กล้วยหายาก

สะสมสายพันธุ์​กล้วยแปลกๆหรือพันธุ์กล้วยหายาก (Rare Banana Collection)

พวกเราชื่นชอบการกินกล้วย​ เนื่องจากว่ากล้วยมีประโยชน์ต่อสุขภาพมากๆ เป็นได้ทั้งของหวานของกินเล่นและเป็นผลไม้ที่ดีสำหรับบริโภคต่างๆเป็นประจำ

กล้วยใช้ทานเป็นอาหารที่มีคาร์โบไฮเดรตต่ำ หรือ low-carb และเป็นอาหารที่มีได้ตลอด และคุณมั่นใจได้เลยว่าถ้ากินกล้วยเป็นประจำ คุณก็จะไม่มีปัญหาเรื่องการย่อยอาหาร​ ถ้าคุณกินกล้วยเป็นหวีได้ทุกวัน ในกล้วยจะมีเอมไซน์ที่ช่วยให้ร่างกายของเราย่อยอาหารได้ดี (ซึ่งเป็นเหตุผลว่าทำไมถึงใช้กล้วยในอาหารเด็ก) รวมถึงในกล้วยยังอุดมไปด้วยแร่ธาตุและวิตตามินต่างๆที่สำคัญต่อร่างกาย

ปัจจุบันนี้พันธุ์กล้วยที่พวกเราสะสมไว้ก็มีประมาณ 30 สายพันธุ์แตกต่างกันไป กับบางสายพันธุ์ก็เริ่มที่จะหาเจอได้ยากแล้ว (คลิกดูสายพันธุ์ในสวนของเรา) พวกเรากำลังมองหากล้วยชนิดใหม่ๆตลอดเวลา เนื่องจากว่า กล้วยทุกๆชนิดมีรสชาติที่แตกต่างกันเล็กน้อย

ณ โครงการก่อนของพวกเราที่จังหวัดกระบี่ กล้วยคือเรื่องหลักที่พวกเราสนใจ ซึ่งตรงกันข้ามกับสวนใหม่แห่งที่เรื่องหลักที่เราให้ความสำคัญจะป็นเรื่องความหลากหลายเป็นส่วนใหญ่ เราเอากล้วยทั้งหมดมาจากกระบี่ แต่ไม่ใช่ทั้งหมดที่ยังอยู่รอด ดังนั้นเราจึงเก็บสะสมพันธุ์กล้วยของพวกเราอีกครั้งเมื่อมีโอกาสที่จะได้กล้วยชนิดที่ยังไม่มี

พวกเราเลือกใช้ใบกล้วยเป็นโลโก้ของสวน เพราะว่า ต้นกล้วยมีที่อยู่พิเศษในใจของพวกเรา และเรารักและอนุรักษ์พันธุ์กล้วยไว้ เรามีความสัมพันธ์อันพิเศษกับต้นกล้วย ซึ่งเรามองว่ามันเป็นเรื่องศักดิ์สิทธิ ต้นกล้วยคือพืชล้มลุกที่มีดอกใหญ่มากที่สุดในโลก และในทางพฤกษศาสตร์กล้วยไม่ใช่ต้นไม้ แต่เป็นต้นหญ้าขนาดใหญ่ เรื่องนี้จึงทำให้ต้นกล้วยเปรียบเสมือนผู้มาเยือนในตำนานจากยุคที่ผ่านมานานแล้ว ที่มีมหพรรณพืช หรือ megaflora เข้าครอบครองโลก (megaflora มหพรรณพืช คือ พืชหรือซากพืชดึกดำบรรพ์ ซึ่งมีขนาดใหญ่พอที่จะมองเห็นหรือศึกษาได้ด้วยตาเปล่า)

นอกจากนี้แล้วกล้วยยังเป็นสัญลักษณ์แห่งความอุดมสมบูรณ์อย่างเป็นอิสระ และเต็มไปด้วยชีวิต รวมถึงเป็นสัญลักษณ์แห่งวัฎจักรของชีวิตและความตายอย่างไม่สิ้นสุด ลำต้นของกล้วยแต่ล่ะต้นเรียกว่า pseudo stem หรือลำต้นเทียม  กล้วยจะออกดอก ออกผล และจากนั้นจะตายและย่อยสลายกลายเป็นปุ๋ยหล่อเลี้ยงหน่อใหม่ที่กำลังโตออกมาจากเหง้าใต้ดินเดียวกัน หรือ ไรโซม รูทสต็อก rhizomatous rootstock (เรียกว่า คอร์ม corm) ถึงแม้ว่ากล้วยจะมีทั้งดอกเพศผู้และดอกเพศเมีย (ดอกตัวเมียจะมาก่อนและกลายไปเป็นผล) พันธุ์กล้วยที่เพาะปลูกโดยส่วนใหญ่สืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ โดยการทำหน่อจากโคนต้น (เรียกว่า suckers หรือหน่อ ถ้ามีหลายหน่อเรียกว่าการแตกกอ) และกล้วยยังทำการผสมเกสรดอกไม้ในดอกเดียวกัน (self-pollinating) หรือไม่จำเป็นต้องผสมเกสรจากผล

ชาวตะวันตกส่วนใหญ่จะรู้จักกล้วยเพียงแค่หนึ่ง หรือ สองชนิดเป็นอย่างน้อย (คือกล้วยผลใหญ่ และกล้วยผลเล็ก) กล้วยที่มีในมาตรฐานของห้างสรรพสินค้า เรียกว่า กล้วยหอมคาเวนดิช (Cavendish) และกล้อยหอมนี้บอกได้ตามตรงว่ามันมีรสชาติที่น่าเบื่อและไม่มีรสชาติเท่าไหร่  กล้วยสายพันธุ์นี้ถูกเลือกไว้เพาะปลูกในเชิงการค้าไม่ใช่เพราะว่าเรื่องรสชาติของมัน แต่เป็นเพราะว่าจากมุมมองของนักทุนนิยมมากกว่า

กล้วยหอมคาเวนดิช Cavendish คือกล้วยที่ทำให้เป็นการค้าทางธุรกิจได้ง่ายมากที่สุด  ผลกล้วยจะไม่เป็นรอยซ้ำง่ายๆ ผลสุกช้ามาก และสุกพร้อมกัน (ดังนั้นจึงได้รับประกันอายุความทนในการเก็บอยู่บนหิ้งได้นาน) กล้วยหอมนี้จะมีขนาดและลักษณะเดียวกันเป๊ะ (ดังนั้นจึงง่ายต่อการบรรจุหีบห่อและส่งออก) ในกล้วยหอมหนึ่งหวีจะมีจำนวนผลเท่ากัน (จึงทำให้ง่ายสำหรับการคำนวณ)

เพียงแค่ไม่กี่ทศวรรษที่แล้ว  กล้วยพันธุ์ Gros Michel หรือ กล้วยหอมทอง  ในช่วงเวลานั้นกล้อมหอมทองจัดเป็นกล้วยที่ขายตามห้างสรรพสินค้าทั่วทั้งประเทศตะวันตก  กล้วยหอมทองได้สูญพันธุ์ไปจาก เชื้อราที่ทำให้เกิดโรคระบาด อย่าง Panama disease หรือโรคตายพราย  โรคนี้มันฆ่ากลัวยเป็นพันเอเคอร์ที่ปลูกไว้แบบเชิงเดี่ยวในเวลาเดียวกัน (โดยไม่คำนึงถึงเรื่องการฉีดพ่นยาฆ่าเชื้อราอย่างหนัก) กล้วยที่ปลูกเชิงพาณิชทั้งหมดมีพันธุศาสตร์เดียวกัน จึงเป็นเหตุผลว่าทำไมโรคตายพายแพร่กระจายได้ง่ายๆ  บริษัทที่ผลิตกล้วยพียงแค่คิดค้นการทำสายพันธุ์ใหม่ขึ้นมา ที่เรียกว่ากล้วยหอมเขียวหรือกล้วยหอมคาเวนดิช (เป็นกล้วยที่เราทุกคนรู้จัก) และดูเหมือนว่ายังไม่ได้รับบทรียนจากความผิดพลาดครั้งก่อน การเริ่มปลูกสายพันธุ์นี้แทน บนพื้นที่เป็นพันๆเอเคอร์ ทั่วทั้งโลก และคุณทายมันดูสิ โรคตายพราย Panama disease มีกลับมาแล้วครั้งนี้มันเป็นโรคตายพรายสายพันธุ์ใหม่ เรียกว่า (TR4) ทีอาร์ 4 ย่อมาจากTropical Race 4 ซึ่งส่งผลกระทบต่อแค่กล้วยพันธุ์คาวนดิช ที่นี่ในแถบภูมิภาคอเชียตะวันออกเฉียงใต้

โรคตายพราย ณ ตอนนี้ยังพบในประเทศลาว ซึ่งมันได้ทำลายล้างไปขนานใหญ่ และเจ้าของเป็นชาวจีนที่ปลูกกล้วยแบบเชิงเดี่ยว  จนกระทั่งถึงทุกวันนี้คำตอบสำหรับเรื่องนี้ก็คือ ต้องฉีดพ่นสารเคมีมากขึ้น (ถึงแม้มันจะชัดเจนแล้วว่าการฉีดพ่นสารเคมีจะเป็นเพียงแค่เรื่องที่ใช้การไม่ได้เลยในที่สุด เป็นการประมาณการทางปัญหาแบบชั่วคราว และนั่นยังเป็นอีกหนึ่งในผลกระทบที่จะตามมาแล้วคงอยู่ตลอดไปในสิ่งแวดล้อมและต่อผู้คนในท้องถิ่น)

ชาวจีนที่เป็นเจ้าของพื้นที่เพาะปลูกพืชทั้งหมดนั้นถือเป็นเป็นที่รู้กันไปทั่วทั้งภูมิภาคในเรื่องของการใช้สารเคมีอย่างหนักและเรื่องการไม่เคารพสิทธิและความปลอดภัยของคนงาน disregard for workers’ rights and safety  รวมถึงเรื่องที่รู้จักกันทั่วไปคือการไม่เคารพเรื่องสิ่งแวดล้อมของพวกเขา disrespect for the environments พวกเขาดูถูกเหยียดหยามสิ่งแวดล้อม นอกจากนี้แล้ว นักธุรกิจชาวจีนได้เริ่มซื้อที่ดินขนานใหญ่ในแถบภาคเหนือของประเทศไทยแล้ว ซึ่งจะเป็นแหล่งที่พวกเขาจะทำเหมือนกันเป๊ะเลย นี่จึงทำให้มั่นใจได้ว่า โรคตายพรายจะระบาดมาถึงประเทศอย่างแน่นอน   เนื่องจากว่าเชื้อราไม่สามารถที่จะยับยั้งไว้ได้ทั้งหมด อีกไม่นานกล้วยหอมคาเวนดิชก็จะหายไปจากที่วางขายในห้างสรรพสินค้าเช่นกัน และคงจะถูกแทนที่ด้วยกล้วยชนิดใหม่ที่มีรสชาติไม่ดีอีกที่จะถูกนำเอาไปเพาะปลูกในรูปแบบเดิมเหมือนเช่นเคย

นี่จึงเป็นเหตุผลว่าทำไมพวกเราถึงอนุรักษ์ชนิดพันธุ์กล้วยไว้เป็นจำนวนมาก กล้วยบางชนิดก็ปลูกไว้เนื่องจากว่ากล้วยนั้นๆมีลักษณะที่สวยงาม เช่น กล้วยนวล หรือกล้วยครีม หรือกล้วยดำ ตามภาพด้านล่างนี้

โดยปกติแล้วกล้วยจะถูกตัดเก็บเมื่อกล้วยยังมีลูกสีเขียว เพราะว่านกและผีเสื้อจะเริ่มมาตอมและกัดกินผลกล้วยทันทีที่กล้วยเปลี่ยนสี สวนของเราตัดเก็บกล้วยตอนที่สัตว์ต่างๆเริ่มมาเจาะกินผลแรกของกล้วย นั่นทำให้มั่นใจได้ว่าผลกล้วยอยู่บนต้นนานเท่าที่จะนานได้และสุกงอมเองตามธรรมชาติ ยิ่งกล้วยอยู่บนต้นนานเท่าไหร่ ความอร่อยของกล้วยก็จะยิ่งเพิ่มมากขึ้นในสุดท้าย ต้นกล้วยเองก็เช่นกัน มีประโยชน์เยอะมากๆ เราสามารถกินส่วนในสุดของต้นกล้วยได้ นำมาประกอบอาหารได้หลากหลายมากแล้วแต่จะชอบ เช่น นำเอามาผัดเผ็ด แกงส้ม หรือกินเป็นผักสดจิ้มน้ำพริกได้  ปลีกล้วยก็เช่นกันสามารถนำมารับประทานได้อย่างหลากหลายเมนู ทั้งปลีกล้วยและส่วนในสุดของต้นกล้วยมีสารอาหารเยอะ (อุดมไปด้วยเส้นใยอาหาร) และเอร็ดอร่อยจริงๆ

นอกจากนี้ ใบตองกล้วยยังสามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้อีกมากมาย เช่นเอาไปใช้เป็นหีบห่อสำหรับอาหาร ใช้ใบตองทำขนมหวานและอาหารคาวได้หลากหลายเมนู และถ้าผ่าก้านออกเป็นชิ้นยาวๆและปล่อยไว้ให้มันแห้ง สามารถนำเอาไปใช้เป็นเชือกมัดได้เช่นกันกับลำต้นของต้นกล้วย  ต้นกล้วยใช้ยังเป็นปุ๋ยได้ดีมากตอนที่เมื่อฝังวางไว้ในดินมันก็จะช่วยเก็บน้ำได้เป็นอย่างดี  ต้นกล้วยมีสรรพคุณทางยาหลายอย่างด้วยเช่นกัน ได้แก่  ถ้าคุณเอาช้อนไปเสียบใส่ในต้นกล้วยและเก็บเอาน้ำที่ไหลออกมาในช้อนแล้วเอาน้ำนั้นมาดื่ม มันช่วยบรรเทาอาการท้องปั่นป่วน ปลีกล้วยสามารถน้ำมาต้มกินเป็นน้ำชาดื่มได้ มันช่วยบรรเทาอาการปวดท้องประจำเดือน

กล้วยตานีดำ The black “Tani”  เป็นกล้วยที่มีลำต้นและก้านใบสีดำหมดเลย มีความเชื่อและมีเรื่องเล่าว่ามีนางตานีอาศัยอยู่ในต้นกล้วยชนิดนี้จึงได้เรียกชื่อกล้วยชนิดนี้ว่ากล้วยตานี

กล้วยหอมแคระ ต้นจะไม่สูงมากไปกว่า 1.5 เมตร  The “Dwarf Cavendish”

ดอกกล้วยของกล้วยนวล The flower of the cream/snow banana

กล้วยก็จะมีได้ทุกๆสีเลย เช่น กล้วยนาคหรือกล้วยแดง หรือกล้วยน้ำว้าดำ ตามรูปภาพเหล่านี้

ดอกของกล้วยนาค Flowering “Naak” banana

กล้วยนาคสุก Ripe “Naak” banana

ตอนที่กล้วยน้ำว้าดำชนิดนี้สุกมันจะเป็นสีดำทั้งลูกเลย

กล้วยที่แข็งแรงที่สุดและเป็นกล้วยชนิดที่รู้จักกันทั่วๆไป คือกล้วยน้ำว้า กล้วยน้ำว้าสุก Ripe “Nam Wa” banana 

กล้วยหลายชนิดมีชื่อเรียกตามรูปร่างลักษณะของกล้วยนั้นๆ เช่น  กล้วยเล็บมือนาง “Lady Finger” banana  กล้วยเทพนมสุก Ripe “Praying Hands” banana กล้วยงาช้าง ลูกยาวได้เกือบเท่ากับงาช้าง “Tusk” banana

กล้วยบางชนิดก็มีชื่อเรียกตลกๆ เช่น กล้วยนิ้วจระเข้ “Crocodile’s finger” banana กล้วยนมสาว​“Boobs of a young girl” banana

น้ำที่ไหลออกมาจากโคนต้นกล้วย Water from the banana trunk

รูปเชือกที่ทำจากกล้วย PICTURE BANANA ROPE

ผลกล้วย ต้นกล้วยหมัก ดอกกล้วย ลำต้นสดของกล้วย สามารถนำไปใช้เป็นอาหารไก่ได้ด้วยเช่นกัน ในอดีตเด็กๆมักจะชอบเอาก้านกล้วยมาทำเป็นของเล่นได้หลายอย่าง เช่น ขี่ม้าก้านกล้วย ทำเป็นปืนของเล่น และนำไปจุ่มลงในสีเพื่อสร้างสรรค์งานศิลปะ อย่าง ลายพิมพ์ก้านกล้วยในรูปร่างต่างๆ  นอกจากนี้ประโยชน์จากกาบกล้วยหรือต้นกล้วยทั้งต้น ยังมีความเชื่อและความศักดิ์สิทธิในการประกอบพิธีกรรมต่างๆอีกด้วย เช่น พิธีแห่ปราสาทผึ้งวันออกพรรษา  งานลอยกรทรง ที่ต้องใช้ลำต้นกล้วย ใบกล้วย รวมถึงพิธีสำคัญๆ อย่างพิธีศพของชาวอีสานในอดีต

ณ ปัจจุบันนี้ยังมีคนทำอยู่ ที่มีการนำเอากาบกล้วยไปแกะสลักทำเป็น ปราสาทผึ้ง สำหรับคนที่เสียชีวิต เพื่อแกะทำเป็นโครงบ้านให้วิญญานมีที่อยู่อาศัยและสงบร่มเย็น นอกจากนี้ยังสามารถนำเอาก้านกล้วยไปทำเป็นเรือ ลอยเล่นได้อีกด้วย

โดยปกติแล้วต้นกล้วยจะไม่ถูกนำไปปลูกต่อโดยการใช้เมล็ด แต่ทำได้โดยการแบ่งหน่อเล็กๆที่แตกออกมาจากต้นแม่ไปปลูก เหมือนรูปนี้ กล้วยน้ำวา “Namwa” banana trees ภาพซ้าย  เหง้ากล้วย The rhizome (main root) ภาพขวา ในทางขวามือคุณจะเห็น เหง้าหลักดูกลมๆ มีรูปร่างยาวกว่า หน่อทั่วๆไปที่เรียกว่า “suckers” โตมาจากต้นใหม่เพื่อมั่นใจว่ามันจะไม่ตาย   หน่อกล้วยที่ถูกแบ่งออกไปจากกล้วยต้นแม่  ปัจจุบันนี้พวกเรากำลังขยายการสะสมพันธุ์กล้วยอยู่ และถ้าต้นกล้วยมีหน่อใหม่เยอะและเกิดหน่อใหม่เร็ว พวกเราก็แบ่งปันกล้วยทุกชนิดกับผู้คนที่ชื่นชอบการกินกล้วยและรู้จักการใช้สอยกล้วยในด้านอื่นและที่สำคัญสุดก็คือสำหรับผู้ที่ชอบสะสมพันธุ์​กล้วยแปลกๆและพันธุ์​กล้วยหายากเช่นเดียวกับพวกเรา!